పొద్దు

చాంద్రమానం ప్రకారం, ఈ సంవత్సరం డిసెంబరు రెండోతారీఖు కావ్యకంఠ గణపతిముని జయంతి సందర్భాన్ని పురస్కరించుకొని – సమర్పిస్తున్న ప్రత్యేక వ్యాసం.

-పప్పు నాగరాజు (http://www.canopusconsulting.com/salabanjhikalu/)

———-

కావ్యకంఠ గణపతి ముని (1878-1936)

అది 1900 సంవత్సరం, జూన్ నెల. దేశం నలుమూలలనుంచీ కవులూ, పండితులూ ఉత్సాహంగా, ప్రతిసంవత్సరం జరిగే పండిత సభలలో పాల్గొనడానికి కాశీ దగ్గరున్న నవద్వీపం చేరుకొన్నారు. అమరావతి, నలందా, ఉజ్జయిని, నవద్వీపం మనదేశంలో అతి ప్రాచీనకాలం నుంచీ పేరుగడించిన విద్యాపీఠాలు. సకల శాస్త్రాలు అక్కడ బోధించేవారు. సరస్వతికి నాలుగు ముఖాలైన – పండితులు, కవులు, శాస్త్రవేత్తలు, తత్వవేత్తలతో ఈ నాలుగు నగరాలు ఎప్పుడూ కళకళల్లాడుతూ ఉండేవి. కాలక్రమంలో అమరావతి, నలందా, ఉజ్జయిని తమ పూర్వ ప్రాభవాన్ని కోల్పోయినప్పటికీ, నవద్వీపం మాత్రం అప్పటికింకా ఉత్తరదేశంలో కాలు నిలదొక్కుకోగలిగింది. అక్కడి హరిసభలో ప్రతి సంవత్సరం పండిత పరీక్ష సభలు జరిగేవి. ఈ పరీక్షలో నెగ్గినవారికి, వారి పాండిత్యానికి తగ్గట్టు బిరుదునిచ్చి సత్కరించేవారు. అప్పటికి, ఈ సభలకి దక్షిణ దేశం నుంచీ ఎవరూ పెద్దగా వచ్చేవారు కాదు. దక్షిణాది వాళ్ళంటే నవద్వీపవాసులకి కొంచెం చిన్నచూపు కూడా.

ఆ సంవత్సరం మాత్రం, తెలుగునాట నుంచి అక్కడ జరిగే పండిత పరీక్షలలో తన సత్తా నిరూపించుకోడానికి ఒక యువకుడు వచ్చాడు – వయస్సు 22 సంవత్సరాలు – పేరు గణపతి శాస్త్రి. వయసులో చిన్నవాడైనా, అప్పటికే గణపతి శాస్త్రి సకల శాస్త్ర పారంగతుడు, ఆశుకవితా దురంధరుడు, బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి, ఏకసంథాగ్రాహి – ఆపైన ఉపేంద్రుడినైనా లెక్కచెయ్యని ఉడుకు రక్తం. అంతకు ముందు, కాశీలో శివకుమారుడనే ప్రఖ్యాతి గాంచిన పండితుడు తనకిచ్చిన యోగ్యతా పత్రం ఒకటి ఈ యువకునికి పరీక్షలలో పాల్గొనే అవకాశం కల్పించటానికున్న ఒకే ఒక్క ఆధారం.

శితికంఠ వాచస్పతి అనే మహా పండితుడు అప్పుడు సభాపతి. పరీక్షలలో పాల్గొనదలిచేవాళ్ల యోగ్యతలు పరీక్షించి, పరీక్షకి అనుమతి ఇవ్వవలిసిందీ వాచస్పతే. గణపతి కొంత కష్టం మీద వాచస్పతి దర్శనం సంపాదించేడు. తనకి శివకుమారుడిచ్చిన యోగ్యతా పత్రాన్ని వాచస్పతికి వినయంగా చూపించాడు. ఆ ఉత్తరంలో మెదటి వాక్యం – దేవాసుర సమీకేషు బహుశోదృష్ట విక్రమః అనుంది. ఇది రామాయణంలో హనుమంతుని యుద్ధపరాక్రమము దేవతా ప్రశంసనీయమని కీర్తించే శ్లోకం. అది చూడగానే, వాచస్పతి గణపతినింకేమీ ప్రశ్నలు అడగకుండానే, ప్రత్యేక పరీక్షకి అనుమతినిచ్చి తన దగ్గరే ఉంచుకొన్నాడు. మర్నాడు, తనే స్వయంగా గణపతిని సభామంటపానికి తోడ్కొనిపోయాడు.

ఆ ఏడాది, ఆశుకవిత్వంలోనూ, శాస్త్ర సాహిత్యంలోనూ ఉత్తరదేశంలో తనంతవాడు లేడని కీర్తిగాంచిన అంబికాదత్తుడు పరీక్షాసంఘానికి అధ్యక్షుడు. అప్పటికే ఆయన వేదికనలంకరించి ఉన్నాడు. వేలకొలదీ ప్రేక్షకులు, పండితులతో సభ కన్నులపండుగగా ఉంది. సభ ప్రారంభించే లోపు గణపతిని అధ్యక్షుడికోసారి పరిచయం చేద్దామనే ఉద్దేశంతో వాచస్పతి, గణపతి తన వెంట వస్తుండగా అధ్యక్షపీఠం వద్దకి చేరుకొన్నాడు.

అధ్యక్షపీఠాన్ని అలంకరించియున్న అంబికాదత్తుడి గంభీరాకృతి గణపతి దృష్టినాకట్టుకొంది. బాల్య చాపల్యంతో “కోసౌ మహాశయః” అని వాచస్పతిని ప్రశ్నించాడు. అంత సమీపంలో అంబికాదత్తుడికి వినిపించేటట్టుగా అలా గణపతి అడిగేసరికి పాపం వాచస్పతి కాస్త తెల్లబోయాడు. అంబికాదత్తుడు సరసుడు, రసజ్ఞుడు. తొణకకుండా, గంభీరంగా చిర్నవ్వు నవ్వి:

సత్వర కవితా సవితా గౌడోహం కశ్చిదంబికాదత్తః

అంటూ, తన దేశ, నామ, సామర్థ్యాలు మూడూ గణపతికి చెప్పి, తెలివిగా శ్లోకంలో ఒక్కపాదమే చెప్పి, ఇక నీ పరిచయమేమిటి అన్నట్టుగా మిగతా సగభాగం చమత్కారంగా విడిచిపెట్టాడు. అది గ్రహించిన గణపతి తడుముకోకుండా వెంటనే:

గణపతి రితి కవికులపతిరతి దక్షో దాక్షిణాత్యోహంఈ విధంగా తాను కూడా, తన దేశ, నామ సామర్థ్యాలు ఒక్క పాదంలోనే ఇమిడ్చి, అధ్యక్షుడికంటే తానే అధికుడినన్నట్టుగా కవికులపతి అంటూ ఒక చమత్కారబాణం విసిరి, అంతటితో ఊరుకోకుండా – భవాన్ దత్తః, అహంత్వౌరసః (నీవు అంబికకి దత్తుడివి మాత్రమే, నేను ఔరస పుత్రుడిని) అని అంబికాదత్తుడి అహాన్ని రెచ్చగొట్టాడుకూడా. సభలోని వారందరూ, వాచస్పతితో సహా – ‘ఎవడీ యువకుడు, సింహం జూలుపట్టి లాగుతున్నాడే, పర్యవసానం ఎరుగుదుడా’ అని నివ్వెరపోయారు. అంబికాదత్తుడు మాత్రం చలించలేదు. వెంటనే గణపతిని వేదిక మీదకి రమ్మని సంజ్ఞ చేసి, వెనువెంటనే నాలుగు సమస్యలు ఇచ్చి వాటిని పూరించమన్నాడు. ఆ నాలుగు సమస్యలు:

స్తనవస్త్రం పరిత్యజ్య వధూః శ్వశుర మిచ్ఛతి (కింత్యనవద్యచరితా) వత్సరస్యైకదా గౌరీ పతివక్త్రం న పశ్యతిసూర్య శశాంకేన సమం వినష్టః (నత్వమవాస్యా)పిపీలికా చుంబతి చంద్రమండలమ్

ఇచ్చిన మరుక్షణంలోనే గణపతి, ఆ నాల్గు సమస్యలని తడుముకోకుండా పూరించి తన ప్రతిభ చాటాడు. ఆ పూరణలేమిటంటే:

హిడింబా భీమదయితా నిధాఘే ఘర్మపీడితాస్తనవస్త్రం పరిజ్యత్యా వధూ శ్వశుర మిచ్ఛతి
(భీముని భార్యయగు హిడింబ ఉక్కకోర్వలేక, తనమామగారైన గాలినిచ్చగించి స్తనవస్త్రమును విడిచెను అని అర్థం. ఇక్కడ, ద్రౌపదిని గాక హిడింబని చెప్పటంలో చాలా ఔచిత్యం ఉంది. దీనికి రెండు కారణాలు – మెదటిది ద్రౌపది ఒక్క భీమునికేగాక పాండవులందరికీ ఇల్లాలు. అదీగాక, ద్రౌపది రాచకన్య, కాబట్టి స్తనవస్త్రం పరిత్యజ్య అని ద్రౌపదినుద్దేశించి చెప్పటం అంత ఔచిత్యం కాదు)

చతుర్థ్యాం భాద్ర శుక్లస్య చంద్ర దర్శన శంకయావత్సరస్యైకదా గౌరీ పతివక్త్రం న పశ్యతి (భాద్రపద శుద్ధ చవితినాడు (వినాయక చవితినాడు), శివుడి తలపైనున్న చంద్రుడిని చూడవలసి వస్తుందేమోననే శంకచే, సంవత్సరమున కొక్కసారి గౌరీదేవి తన పతి ముఖాన్ని చూడదు)

రాహుస్త్రీ కోణే చ గురుస్తృతీయే కళత్ర భావే చ ధరా తనూజఃలగ్నే చ కోష్ఠే యది బాలకః స్యాత్సూర్య శశాంకేన సమం వినష్టః
(పంచమ, నవమ స్థానములలో నొకదాని యందు రాహువు, తృతీయమునందు గురువు, కళత్ర స్థానమునందు కుజుడు ఉండగా పుట్టిన బాలునకు – లగ్నమందు సూర్యచంద్రులున్ననూ అరిష్టముండును)

సతీ వియోగేన విషణ్ణ చేతసః ప్రభో శయానస్య హిమాలయే గిరౌశివస్య చూడాకలితం సుధాశయాపిపీలికా చుంబతి చంద్ర మండలమ్ (దక్ష యజ్ఞమందు సతీదేవిని కోల్పోయి, విషణ్ణ చేతస్కుడై, శివుడు హిమవన్నగముపై పడుకొని యుండగా, అతని శిరోభూషణమైన చంద్రుడు భూమికంటియుండెను. అదే సమయమని యెంచి, చంద్రునియందున్న అమృతాన్ని అందుకోవాలనే ఆశతో చీమలు చంద్రమండలమును చుంబించెను)

యువ గణపతి ముని

దీంతో, కవిత్వ పరీక్షలో నెగ్గినట్లే. ఇక వ్యాఖ్యాన పటిమని పరీక్షించాలి. ఇందుకోసం అంబికాదత్తుడు, రఘువంశంలోంచి ఒక శ్లోకము, కావ్య ప్రకాశమనే గ్రంథంలోంచి మరొక శ్లోకము ఇచ్చి – వీటిపై గణపతిని వ్యాఖ్యానించమన్నాడు. అనర్గళంగా, సుమారుగా ఒక గంటసేపు, ఈ రెండు శ్లోకాలపై తన కవిత్వ పటుత్వాన్ని, శాస్త్ర జ్ఞానాన్ని, యుక్తిని, విమర్శనా చాతుర్యాన్ని ప్రదర్శిస్తూ, సభాసదులందర్నీ మంత్రముగ్ధులని కావిస్తూ గణపతి ప్రసంగం కొనసాగుతోంది – ఇంతలో, ఒకచోట – సర్వాసాం అనుటకు బదులు సర్వేషాం అని గణపతి వాణి తొట్రుబడింది. తప్పు ఎప్పుడు దొరుకుతుందా అని ఎదురు చూస్తున్న అంబికా దత్తుడు – వెంటనే ‘విరామాతావత్‘ అన హూంకరించి:

అనవద్యే నను పద్యే గద్యే హృద్యేపి తే స్ఖలతి వాణీ తత్కింత్రిభువన సారా తారా నారాధితా భవతా


నిర్దుష్టమగు పద్యములో మనోహరమగు వచనమందు నీ వాణి స్ఖలించెను. నీవు త్రిభువన శ్రేష్టురాలగు సరస్వతినారాధించలేదా? అంటూ ఆక్షేపించాడు. స్త్రీలింగ శబ్దం వాడాల్సిన చోట పుల్లింగం వాడేడని ఇందులో చమత్కారం.సుమారొక గంటసేపు గంగాప్రవాహంలా పరవళ్ళు తొక్కుతూ, రసికజన హృదయాలని రసపూరితమొనర్చిన వాణి, అంత సేపు నిర్దోషంగా ఉన్నందుకు అభినందించడానికి పోయి, ఆక్షేపించిన అంబికాదత్తుడు కూడా పాపం పప్పులో కాలేసాడు. సారస్తారా అని పుల్లింగ శబ్దాన్ని ప్రయోగించడానికి బదులు, సారాతారా అంటూ ప్రాసకోసం పాకులాడేడు. గణపతి వెంటనే ఈ దోషాన్ని సభాసదులకెత్తి చూపి: సుధాం హసంతీ మధు చాక్షిపంతీ యశోహరంతీ దయితాధరస్యన తే ల మాస్యం కవితా కరోతి నోపాస్యతే కిం దయితార్ధ దేహః
(అమృతమును పరిహసించునట్టి, మధువునాక్షేపించునట్టి, ప్రియురాలి యధరోష్ఠ కీర్తిని హరించునట్టి కవిత్వము నీ ముఖమునలంకరించ లేదెందువలన? నీవు కాంతార్ధ విగ్రహుడగు నీశ్వరు నుపాసించలేదా?)ఈ ఆక్షేపణతో అంబికాదత్తుడు పరాభవాన్ని తట్టుకోలేక గణపతిపై విరుచుకుపడ్డాడు. ఇద్దరికీ వ్యక్తిగత సంవాదం ఆరంభమైంది. ఇద్దరూ తమ తమ ఆశుకవితా శక్తినే కొరడాలుగా మలచి ఒకరినొకరు చావబాదుకోవడం మొదలెట్టారు.

అంబి:

జ్యోతిరింగణ న కిం ను మన్యసే యత్త్వమేవ తిమిరేషు లక్షసే (ఓ మిణుగురు పురుగా, నీవు చీకటిలోనే కాని వెలుతురులో ప్రకాశించవు – అంటే, ఎదుటి వాళ్ళ దోషాలు ఎత్తి చూపించటమే నీ ప్రతిభ అని శ్లేష) దీనికి, దీటుగా, గణపతి:

కిం ను దీప భవనే విభాససే వాయునా బహిరహో విధూయసే

(ఓ దీపమా, నీవు గృహములోపలనే ప్రకాశించగలవు, వెలుపలకు వచ్చినచో గాలిచే కదల్పబడుదువు – అనగా సభలలో నీ పాండిత్యము నిలువ జాలదని పరిహాసం)అంబికాదత్తుడు: ఉచ్చైః కుంజర మాకార్షీః బృంహితాని మదోద్ధత కుంభికుంభామిషాహారీ శేతే సంప్రతి కేసరీ

(ఓ కుంజరమా, మదముచే గర్వించి బృంహిత ధ్వనులను చేయుచుంటివి. ఏనుగుల కుంభస్థలములందుండు మాంసమును హరించు సింహమిచ్చటనే కలదు సుమా)

గణపతి:
మరల దోషమే. కర్మధారయ సమాసముపై హరీ యను మత్వర్ధీయము చెల్లదు. కుంభికుంభామిషాహారః అని బహువ్రీహి సమాసమును మాని ప్రాసకొరకే పాకులాడుతూ దోష ప్రదర్శన చేసుకొనుచున్నావు.

సమాసీనో రసాలే చేత్ మౌనమావహ మౌకలే లోకః కరోతు సత్కారం మత్వాత్వా మపి కోకిలం (ఓ కాకమా, నీవు మామిడి చెట్టు నెక్కి కూర్చుండ దలచితివేని మౌనముగా నుండుట మంచిది. లోకులు నిన్నుకూడా కోకిల అనుకొని సత్కరించుదురు)ఇంతటితో ఊరుకోకుండా, గణపతి మరొక పరిహాసం కూడా అంబికాదత్తుడిపై ప్రయోగించాడు:

అపుష్పా చూత లతికా విపన్నా సా సరోజినీ హేమంతే హంత రోలంబ నిరాలంబః క్వమోదసే
(మామిడి గున్న పుష్పించలేదు – శిశిర ఋతుకాలము రానందువల్ల, తామర పుష్పము నశించెను – హేమంత ఋతువైనందున, అక్కటా – తుమ్మెదా – హేమంత కాలమంతయూ నాశ్రయము లేనిదానివై నీవెక్కడ సంతోషింప గల్గుదువు?)

గణపతికి అంబికాదత్తుడెవరో, అతని వ్యక్తిగత జీవితమేమిటో అస్సలు తెలియదు. కాని, అంబికాదత్తుడి మొదటి భార్య సరోజిని చనిపోగా, అతను రెండో పెళ్ళి చేసుకొన్నాడు, కాని ఆవిడ అప్పటికింకా పుష్పవతి కానందువల్ల, సంసార సుఖానికి నోచుకోలేదు. ఈ విషయం, తెలియకుండానే ధ్వనింప చేసిన గణపతి సిద్ధకవి అని గ్రహించి, అంబికాదత్తుడు, వాదం చాలించి, గణపతిని ఒక ఆసనముపై కూర్చుండబెట్టి, మొహం చిన్నపుచ్చుకొని మౌనంగా ఉండిపోయాట్ట. ఇది కనిపెట్టిన శితికంఠ వాచస్పతి – మీరిద్దరూ సంసారవిషయములను, వ్యక్తిగత దూషణలను విడిచిపెట్టి, గౌడ దాక్షిణాత్యులగుటచే, పరస్పరాంతర్జాతి పరముగా పరిహసించుకొని, సాహిత్య వృత్తాంతములచే వాదముపసంహరించండి అని ఇద్దరినీ ఆజ్ఞాపించాడు.

వెంటనే – అంబికాదత్తుడు:

భటోఖిలోట్టో పరివారవధ్వానిపీయ మధ్వారభతే విహారం (భట్టులందరు – అనగా దక్షిణాత్యులు – మేడలపై వేశ్యలతోగూడి మద్యపానమును చేసి విహరింతురు)

గణపతి:

అసువ్యయో వాస్తువ్యయో వాప్య మీ న మీన వ్యసనం త్యజంతి(ప్రాణము పోయిననూ సరే, డబ్బుపోయిననూ సరే మీ మీన వ్యసనమును మాత్రము విడువరు) గణపతి ఇలా శ్లోకం పూరించగానే, ఆనందం పట్టలేక అంబికాదత్తుడు ఆసనం మీంచి లేచివచ్చి గణపతిని కౌగలించుకొని, అతని నిరర్గళ కవితాపటుత్వానికి మెచ్చుకొని సంతోషం వెలిబుచ్చాడు. గణపతి – తాను వాదధోరణియందు చూపిన దూషణాపరాధమును మన్నించమని సవినయంగా వేడుకొన్నాడు. దానికి అంబికాదత్తుడు నవ్వుతూ – నీ మీనద్వయమే నీ అపరాధాన్ని తుడిచిపెట్టిందని పరిహసించాడు (మీనద్వయమనగా అ+మీన+మీన అని రెండు మీనములను బహూకరించుట. నిజానికీ పద విభాగం అమీ+న+మీన.. అనుంటుంది)

అప్పుడు మిగిలిన పరీక్షావర్గం వారు, గణపతినింకా పరీక్షించగోరి, భారతమందు పదునెనిమిది పర్వముల సారమునూ పర్వమునొక్కొక్క శ్లోకము చొప్పున 18 శ్లోకములను చే, అపి, హి, తు, చ అను పదములను ప్రయోగించకుండా చెప్పమని అడిగారు. అడిగిన వెంటనే, ఆశువుగా గణపతి పదునెనిమిది శ్లోకములతో భారతకథా సారమంతా మనోహరంగా చెప్పి, పరీక్షలో ఉత్తీర్ణుడయ్యేడు.

నవద్వీపచరిత్రలో ఒక ఆంధ్రుడు గెలుపొందడం ఆకాలంలో అదే మొదటిసారి. పరీక్షావర్గం గణపతికి ‘కావ్యకంఠ’ అనే బిరుదుతో పాటుగా ఒక శ్లోకం బహుమానంగా ఇచ్చి సత్కరించారు.

ప్రాచీనై స్తైః కవికులవరైః కాళిదాసాదిభిర్యా లబ్ధా కీర్తి దను గతా సైవ భూయ దిదానాంసద్భిర్దత్తోయ ఇహ రుచిరః కావ్యకంఠోపహారఃతేవ శ్రీమానిహ భువి భవానుజ్జ్వల శ్చాపి భూయాత్
(ప్రాచీనులగు కాళిదాసాది కవివర్యులెట్టి కీర్తిని పొందిరో, వారి ననుసరించిన నీచే నట్టి కీర్తి యిప్పుడు పొందబడెను. ఇక్కడ సత్పురుషులచే మనోహరమగు కావ్యకంఠ బిరుదమేది యొసగబడెనో, ఆ బిరుదమువలన నీవీ భూలోకమందు శ్రీమంతుడవై ప్రకాశింతువు గాక !)అప్పటినుండి, గణపతి శాస్త్రి కావ్యకంఠ గణపతిమునిగా ప్రసిద్ధి కెక్కారు. ఈయన రమణమహర్షి అంతేవాసులలో అగ్రగణ్యుడు. సుమారు వందకు పైగా, సంస్కృత రచనలు చేసారు గణపతిముని స్పృశించని అంశమంటూ లేదు — వేదాంతసారం, యోగం, తంత్రశాస్త్రం, మీమాంస, జ్యోతిష్యం, ఆయుర్వేదం, విమర్శ, ఛందోదర్శనం – లాటి ఎన్నో విషయాలపై గణపతిముని రచనలు – పండితుల ప్రశంసలందుకొన్నాయి. తత్వచింతనలో శంకరుడిని, కావ్యమాధుర్యంలో కాళిదాసుని తలపించే కవిత్వం గణపతిమునిదని కపాళిశాస్త్రిలాటి పండితులభిప్రాయ పడ్డారు.

సద్దర్శనం, రమణగీత, ఉమాసహస్రం, ఇంద్రాణీ సప్తశతి, ఉమా శతకం, దశమహావిద్యలు వంటి వేదాంత, తాంత్రిక గ్రంధాలు, విశ్వమీమాంస, తత్వఘంటాశతకం, భారత చరిత్ర పరీక్ష వంటి విమర్శనాత్మక గ్రంథాలు, అంబికాగీతం, యోగసార గీతం, గురుగీతం, రేణుకాగీతం, గణపతిగీతం వంటి స్తోత్ర సాహిత్యం, సంస్కృతంలో పూర్ణ అనే ఆంధ్రవిష్ణువుకాలం నాటి చారిత్రాత్మక నవల ఇలా గణపతిముని సాహిత్య సృష్టి అపారం. అంతే కాకుండా, గణపతిముని భారతదేశ స్వాతంత్రపోరాటంలో చురుగ్గా పాల్గొన్నారు, అస్పృశ్యతా నివారణోద్యమాల్లో కూడా చాలా క్రియాశీలకమైన పాత్ర పోషించారు.

బొబ్బిలి దగ్గర కలవరాయి అనే అగ్రహారంలో 1878 సంవత్సరం కార్తీక బహుళ అష్టమి నాడు జన్మించిన గణపతిముని 58 సంవత్సరాలు మాత్రమే జీవించి, 1936 లో ఖరగ్‌పూరులో పరమపదించారు.

———-

పప్పు నాగరాజు గారు రాస్తున్న తెలుగు బ్లాగు సాలభంజికలు. ఈ బ్లాగులో ఒక్కో టపా చదువుతూ ఉంటే ఎక్కడా వెనుదిరగనవసరం లేకుండానే విక్రమార్కసింహాసనంపై ఒక్కో మెట్టూ ఎక్కుతున్న అనుభూతి కలుగుతుంది. “వాక్యం రసాత్మకం కావ్యం” అంటే ఏంటో బోధపడుతుంది.

ప్రపంచంలోని అత్యుత్తమ సినీ విశ్లేషకుల్లో Andre Bazin పేరు ప్రథమంగా చెప్పుకోవచ్చు. ఫ్రాన్సు దేశంలో 1918లో జన్మించిన Bazin ఆఖరి శ్వాస వదిలే వరకూ తన జీవితాన్ని సినిమాకే అంకితం చేసాడు. ఒక్క సినిమా అయినా తియ్యకుండానే, కేవలం తన రాతల ద్వారా ఒక సినీ ఉద్యమానికే కారకుడయ్యాడీయన. ఈయన స్థాపించిన Cahiers du Cinema అనే పత్రిక ద్వారా ప్రపంచ సినీ పరిశ్రమకు ఎంతో సేవ చేసాడు. ఈ పత్రికలో వ్యాసాలు రాస్తూనే Godard, Truffaut, Erich Rohmer లాంటి విమర్శకులు తదుపరి కాలంలో, New wave అనే సినీ ఉద్యమం ద్వారా తీసిన సినిమాలతో ఫ్రాన్సు సినిమా పరిశ్రమనే కాదు, ప్రపంచ సినిమాలన్నింటినీ ఒక కొత్త బాటన నడిపించాడు.

చాలా మంది అంటుంటారు – సినిమా తీయాలనే ఆసక్తి కలిగిన వారెవ్వరైనా మొదటగా చదవాల్సింది Aristotle రాసిన Poetics అనే గ్రంధం మరియు Andre Bazin వ్యాస మాలిక అయిన What is Cinema? అని. నా దృష్టిలో అది అక్షరాలా నిజంనిపిస్తుంది. Andre Bazin వ్యాసాలు అసాధారణ పరిశీలన మరియు అత్యుత్తమ సమాచారాల కలయికగా వుంటాయి.

Andre Bazin ఎవరో తెలుసుకోవాలంటే గూగుల్ లో వెతుక్కుంటే ఎంతో సమాచారం దొరుకుతుంది. కానీ ఆయనతో వ్యక్తిగతంగా పరిచయమున్న ఇద్దరు వ్యక్తులు Andre Bazin గురించి ఏమన్నారో తెలియచేయడమే ఈ వ్యాసం యొక్క ముఖ్య ఉద్దేశం. ఆ ఇద్దరు వ్యక్తుల్లో ఒకరు Francois Truffaut మరొకరు Jean Renoir. ఫ్రెంచ్ సినిమాల గురించి ఏ మాత్రం పరిచయమున్నా, మీకు వీరిద్దరి పేర్లు ఇప్పటికే తెలిసివుంటాయి. Francois Truffaut తన మొదటి సినిమా అయినా 400 Blows తో ఫ్రాన్సులో New Wave అనే సినీ వుద్యమానికి శ్రీకారం చుట్టాడు. Jean Renoir తన సినిమాలైన The Grand Illusion, The Rules of The Game లాంటి సినిమాలతో చిరస్మరణీయుడు.. నాదృష్టిలో Citizen Kane తో పోల్చదగిన సినిమా ఏదైనా వుందంటే, అది The Rules of the Game మాత్రమే!

Andre Bazin వ్యాసాలతో కూడిన రెండు సంపుటాలు “What is Cinema” పేరుతో లభ్యమవుతున్నాయి. ఆ సంపుటాలలో, ఒక దానికి ముందు మాట రాసిన వాడు Renoir మరో దానికి Truffaut. Bazin ఎవరో, సినిమాకు ఆయన చేసిన సేవ ఎంటో తెలుసుకోవాలంటే Renoir మరియు Truffaut రాసిన పరిచయం చదివితే అర్థమవుతుంది. అందుకే వారు రాసిన పరిచయ వాక్యాలను తెలుగులోకి అనువదించే ప్రయత్నం చేసాను.

Andre Bazin గురించి Frncoise Truffaut రాసిన ముందుమాట.

సినిమా గురించి Andre Bazin రాసినంత గొప్పగా యూరోపులో మరెవ్వరూ రాయలేదు. 1948 లో నాకు మొదటి ఉద్యోగం ఇప్పించిన నాటి నుండి, అతనితో పని చేస్తూ, నేనాయనకు దత్తతిచ్చిన కొడుకయి పోయాను. ఆ తర్వాత, నా జీవితంలో జరిగిన ప్రతి మనోహరమైన విషయం ఆయన పుణ్యమే.

ఆయన నాకు సినిమాల గురించి రాయడం నేర్పించారు, తప్పులు రాస్తే సరిదిద్దారు మరియి నా మొట్టమొదటి వ్యాసాలనూ ప్రచురించారు. అంతే కాదు నేనొక సినిమా దర్శకుడు కావడానికి సహాయపడ్డారు. నా మొదటి సినిమా షూటింగ్ చేయడం మొదలుపెట్టిన రోజే ఆయన ఈ లోకాన్ని వదిలి వెళ్ళారు. ఆఖరి ఘడియల్లో ఆయన స్నేహితుడు Piere Leger పిలుపునందుకుని, Nogent లో వున్న ఆయనింటికి చేరుకున్నాను. నా వైపైతే చూసారు గానీ కానీ నోట మాట లేదు. భయంకరమైన భాధననుభవిస్తున్నారని మాత్రం తెలిసింది. అంతకు ముందు రోజు సాయంత్రమే టీవీలో ”Le Crime de Monsieur Lange” సినిమా చూస్తూ దర్శకుడు Jean Renoir గురించి రాస్తున్న పుస్తకం కోసం నోట్సు రాసుకున్నారు.

ఎవరైనా నన్ను Andre Bazin గురించి చెప్పండి అంటే మొదటగా నాకు గుర్తొచ్చేది, నేను అమెరికన్ పత్రికలో చూసిన వాక్యమొకటి: “The most unforgettable character I’ve met.”

Giraudoux నాటకాల్లో పాత్రల్లాగే Andre Bazin కూడా పాపం పుట్టకముందు నాటి జీవి అనిపిస్తుంది. ఈయన మంచితనం, నిజాయితీల గురించి మాకందరికీ తెలిసినప్పటికీ ఆయన మంచితనం నిరంతరం సాగే ఒక అధ్భుతం అని తోచేది. అలాగే ఆయన చేసే మంచిపనులకూ అంతులేదు. హైందవునికి గంగలో స్నానమాడడమెంత పుణ్యకార్యమో ఆయనతో మాట్లాడడమూ అంతే. ఆయన మంచితనం రుచి చూడడానికే ఒక్కోసారి నేను తెలిసిన వాళ్ళతో కావాలని గొడవకి దిగేవాడిని. అలాంటి సమయాల్లో ఆయన వారి పక్షాన చేరి వారికి అండగా నిలిచేవాడు.

లంకంత హృదయం గలిగినవాడయినప్పటికీ తర్కమే తనైన వాడాయన. Bazin స్వఛ్ఛమైన జ్ఞాని, ఉత్కృష్టమైన తార్కికుడు. హేతుబధ్ధంగా వాదించడమనే శక్తిని నమ్మిన వాడీయన. మహామహులెందరినో తన వాదంతో చిత్తుచేయడం నా కళ్ళారా చూశాను. నత్తి కారణంగా తడబడుతూ మాట్లాడినా, శ్రోతలను ఆకట్టుకోవడంలో మాత్రం ఆ లోపాలేవీ ఆయనకు అడ్డు రాలేదు. యోగ్యతలేని వాదనతో తన వద్దకొచ్చిన వాళ్ళని, ముందుగా ఆ వితర్కనీయ విషయాన్ని ఆ వచ్చిన వారు చెప్పిన దానికంటే బాగా వికసింపజేసి, ఆ తర్వాత కఠినమైన తర్కం ద్వారా ఆ వాదాన్ని కూలదోసేవాడు. Bazin ఎంతో ప్రేమగా ఆరాధించిన Sartre వ్యాసాల్లో మాత్రమే ఇటువంటి బుధ్ధి జ్ఞానము మరియు మనో సంబంధమైన యోగ్యతా కనిపిస్తాయి.

తీవ్ర అస్వస్థతతో కూడిన ఆయన ఆరోగ్యానికి సమాంతరంగానే ఆయన మనోబలమూ, గుండే ధైర్యమూ వుండేవి. వూరందరికీ తెలిసేలా అప్పులూ చేసేవాడు, మరో కంటికి తెలియకుండా దానాలూ చేసేవాడీయన. ఈయన సమక్షంలో అన్ని విషయాలూ చక్కగానూ, సరళంగానూ, స్వచ్ఛంగానూ తోచేవి. నాలుగు సీట్లున్న కారులో ఒక్కడే ప్రయాణం చేయడం ఇష్టంలేక Nogent బస్సు స్టాపులో మరో ముగ్గురిని తన కారులో ఎక్కించుకుని వారి గమ్య స్థానం చేరడంలో సహాయపడేవాడు. ఎప్పుడైనా తన కుటుంబంతో పాటు కొన్నాళ్ళు ఎక్కడికైనా వెళ్ళాల్సివస్తే తనకి తెలిసిన పేద కుటుంబీకులెవరికైనా తన ఇంట్లో వుండే ఏర్పాట్లు చేసి వెళ్ళేవాడు. అంతేకాదు తన కారు కూడా అవసరమున్న వారెవరికైనా ఇచ్చే వెళ్ళేవాడు.

ఈయన సినిమాని ప్రేమించాడు. అంతకంటే కూడా జీవితాన్నీ ప్రేమించాడు. ఆ ప్రేమతోనే మనుషులకు, జంతువులకూ, శాస్త్రానికి, కళలకూ తన జీవితంలో స్థానం కల్పించాడు. చనిపోయే కొద్దిరోజులముందు పెద్దగా ప్రచారం లేని Romanesque చర్చ్ ల గురించి ఒక లఘు చిత్రం తీయాలనే ఆలోచనలో కూడా వున్నాడు. అతనింట్లో అన్ని రకాల పశు పక్ష్యాదులనూ పెంచుకున్నాడు. ఊసరవెల్లి, చిలుక, ఉడుత, తాబేలు, మొసలి ఇలా ఎన్నో జంతువులు ఆయనింట్లో కాపురం చేసేవి; వీటిలో కొన్నింటి పేర్లను ఎలా ఉచ్చరించాలో కూడా నాకు తెలియదు. చనిపోవడానికి కొద్దిరోజులముందు, బ్రెజిల్ కి చెందిన ఒక రకమైన తొండకు జబ్బు చేయడంతో బలవంతంగా తిండి తినిపిస్తూ “ఈ జీవి చనిపోవడం కంటే ముందే నేనే పోతానని భయమేస్తోంది” అన్నారు.

ఈ లోకం మంచిదో చెడ్డదో నేను చెప్పలేను కానీ, Andre Bazin లాంటి వారి వల్లనే ఈ లోకం మేలైనదిగా వుందని మాత్రం ఖచ్చితంగా చెప్పగలను. మంచితనమే మేలైనదని నమ్ముతూ, ఆ మంచితనాన్ని జీవితంలో అమలుపరుస్తూ జీవించడం వల్లనే ఆయనతో పరిచయం కలిగిన వారందరికీ ప్రయోజనం కలిగింది. అందుకే Andre Bazin తో గొడవలు పెట్టుకున్న వారిని వేళ్ళమీద లెక్కించవచ్చు. ఆయనతో సంభాషించిన వారెవరైనా, కేవలం ఒక్కసారి మాత్రమైనప్పటికీ, ఆయన్ని తమ ప్రియతమ మిత్రుడిగా భావిస్తారు. ఆయన లోని నిష్కాపట్యముతో ఎలాంటి వారైనా తమ లోని మంచిదనాన్ని ఒక్కసారైనా బయటకు తేవల్సిందే.

“ఇప్పటికీ మన మధ్యనే వున్నారు” అనో, లేదా “ఇంకా జీవిస్తూనే వున్నారు”అనో మాయ మాటలతో, బూటకపు పదజాలంతో వర్ణించడం ఆయనకి తప్పకుండా నచ్చుండేది కాదు. ఒక దారుణమైన, అత్యంత క్రూరమైన, శోకభరితమైన నిజమేంటంటే ఆయన మరణించారు; ఇక లేరు. మనం చేయగలిగిందేదైనా వుందంటే అది విలపించడం మరియు ఆయన వ్యాసాలను మళ్ళీ మళ్ళీ చదవడం. చనిపోవడానికి కొన్ని రోజుల క్రితమే ఆయన రాసిన ఒక వుత్తరంలోని ఈ విషయం చదివితే ఈయన అవలంబించిన సూక్ష్మమైన ఆగమం ఎట్టిదో తెలుస్తుంది: “Cinematheque లో మీతో పాటు Mizoguchi సినిమాలు మరోసారి చూడలేకపోయినందుకు నన్ను క్షమించండి. Mizoguchi ని మీరెంత ఇష్టపడతారో నేను అంతే విధంగా ఆయన్ని ఇష్టపడతాను. అందుకు కారణం నాకు Kurosawa ఇష్టం కావడమే. వీరిద్దరూ నాణేనికి చెరో వైపూ. చీకటేంటో తెలియకుండా మనకి వెలుగంటే ఏంటో తెలిసే అవకాశం వుందా? Mizoguchi నచ్చినంత మాత్రాన Kurosawa నచ్చకపోవడమనేది వారిద్దరినీ అర్థం చేసుకోవడంలో మొదటి అడుగు. అలా కాకుండా కేవలం Kurosawa నే ఇష్టపడేవాడు నిస్సందేహంగా గుడ్డివాడే. అలాగే కేవలం Mizoguchi నే నచ్చేవాడికి ఒక్క కన్నే వున్నట్టు లెక్క. కళలన్నింటిలోనూ కొన్ని భావగర్భితమై, ఆలోచనలు రేకెత్తించేవిగానూ వుంటే మరికొన్ని ఆలోచనకి అతీతంగానూ, భావోద్వేగాలతోనూ వుంటాయి.”

Andre Bazin గురించి Jean Renoir రాసిన ముందుమాట.

ఏ రోజుల్లో అయితే రాజులు మనసున్న మారాజులో, ఏరోజుల్లో నయితే పేద వాడి పాద పూజకు సైతం రాజులు ముందడుగువేసేవారో, ఏ రాజుల అడుగుల సవ్వడికే విపరీతమైన జాడ్యముతో బాధ పడుతున్నవారు సైతం స్వస్థత చెందేవారో, ఆ రోజుల్లో ఆ రాజుల గొప్పతనాన్ని కీర్తించడానికి కవీశ్వరులుండేవారు. కానీ చాలా పర్యాయల్లో గేయం కంటే గాయకుడు, కవిత్వం కంటే కవి, కథ కంటే కథకుడూ గొప్పగా ప్రస్తావించబడడం చుస్తూనే వుంటాం.. సినిమా విషయంలో Bazin సరిగ్గా ఇలాంటి వాడే. కానీ కథలోని ఆ భాగం భవిష్యత్తులో రూపుదిద్దుకుంటుంది. ఇప్పుడు జరుగుతున్నదంతా మూలవస్తువలన్నింటినీ ఒక సమూహంగా చేర్చడమే. నాగరికత అంటే పనికిరాని వాటిని జల్లిస్తూ వెళ్ళడమే కదా. చివరికి మేలైనదే మిగుల్తుంది. Villon రోజుల్లో Seiene నది ఒడ్డున కవులు విస్తారంగా వుండే వాళ్ళని నేనొప్పుకుంటాను. కానీ ఇప్పుడు వారంతా ఎక్కడ? ఎవరు వారంతా? ఎవ్వరికీ తెలియదు. కానీ Villon మాత్రం ఇంకా అక్కడే వున్నారు, పరిపూర్ణంగా మరియు పవిత్రంగానూ.

గతం మిగిల్చిన అపూర్వ అవశేషాలను క్రమ పర్చుకోవడంలో రాబోయే తరాల వారికి వెలకట్టలేని సాయం అందుతుంది. వారికి చేయూతగా Bazin వాళ్ళతో వుంటాడు. ఆ రోజుల్లో రాజులను కీర్తించడానికి కవీశ్వరులున్నట్టే, సినిమాకీ ఒక కవి ఉంటాడు. అప్పటి రాజులకు కవీశ్వరులు ఎలా అయితే కీర్తి కిరీటాన్ని అందజేసారో అలాగే అల్పాయుష్కుడు, అశక్తుడు, నిగర్వి, సాత్వికుడు అయిన Bazin సినిమాకీ రాజత్వం కలిగిన నూతన కల్పనాధికారాన్ని అందచేసారు. ఏ రాజుకైతే కిరీటం పొదిగి ఎంతటి గుర్తింపు నద్దిచ్చాడో అదే రాజు ధరించిన కృత్రిమమైన తళుకు బెళుకులను పీలికలు చేసి బంధాలనుంచి విముక్తి గావించి అభివృధ్ధి పథాన్ని సూచించాడు. అశుధ్ధాల నుంచి శుభ్రం చేయబడి, పరిశుధ్ధాత్మగా గావింపబడ్డ మేలైన మహరాజునే మన మనవళ్ళు మనమరాళ్ళు కలుసుకొని, తెలుసుకొని అహ్లాదోత్సాహాలు పొందుతారు. అదే సమయంలో ఆ రాజునంతటి వాడిని చేసిన ఆ కవి కూడా వారికి గోచరిస్తాడు. ఎలా అయితే గాయకుడు ఒక్కోసారి గేయం కంటే గొప్పవానిగా పరిగణించబడతాడో అలాగే వారు Andre Bazin ను మరో సారి కనుగొంటారు, ఆయన సేవల్ని శ్లాఘిస్తారు.

రాబోయే తరాల వారిపై Bazin ఎంతటి ప్రభావం కలుగచేస్తాడో అన్న విషయంలో సందేహం లేదు. సినిమా అనే ప్రక్రియ అంతమొందినప్పటికీ ఆయన సినిమా గురించి చేసిన రచనలు మాత్రం పదిలంగానే వుంటాయి. సినిమా అనే కళ ఒకటి వుండేదని రాబోయే తరాల వారికి ఈ వ్యాసాలే సాక్ష్యాలవబోతాయి కాబోలు. ఈయన రచనల ద్వారా, మానవులు తమ మనసులో ఒక తెరను ఊహించుకుని, దానిపై వేగంగా పరిగెట్టే ఒక గుర్రాన్ని, ఒక అందమైన యువతి క్లోజప్ ను, తుది శ్వాశ విడుస్తున్న ఒక వీరుని చూడగలుగుతారు. ఆ చిత్రాలకు ఎవరికి తగ్గట్టు వారు అర్థాలు వెతుక్కుంటారు. కానీ వీరందరు మాత్రం What is Cinema? గ్రంధం యొక్క నాణ్యత గురించి మాత్రం ఏకీభవిస్తారు. ఎలా అయితే గతించిపోయిన నాగరికతకు చెందిన ఆనవాళ్ళు ఒక్కో సారి మన ఊహలకందవో అలాగే ఈ వ్యాసాలు కూడా గతించిన పోయిన సినిమా అనే కళను గురించి మనతో మాట్లాడ గలుగుతాయి, అచ్చెరువు కలుగచేస్తాయి.

రాబోయే తరాలకు Bazin వ్యాసాల ద్వారా ఎంతో మేలు చేకూరుతుందన్నది సత్యం. తన సమకాలీనులపై ఈయన ప్రభావమే ఆయనపై నాకీ ఉన్నత అభిప్రాయం కలిగేలా చేసింది.అందుకే నా హృదయంలో ఆయనకు ఎప్పటికీ పదిలంగా స్థానం కల్పించబడింది. ఒకప్పటి సత్పురుషులు బానిసలకు మానవ ధర్మం యొక్క విలువను తెలియచేసినట్లు గానే Bazin, మాకూ మా వృత్తి యొక్క పవిత్రతని తెలియచేసారు.

ముగింపు

సినిమాల గురించి ఆసక్తి కలిగిన వారందరూ చదవాల్సిన పుస్తకాల్లో ఒకటి “What is Cinema?” అలాగే Gilles Deleuze అనే ఫ్రెంచ్ తత్వవేత్త రాసిన సినిమా వ్యాసాలు కూడా సినిమా అనే ప్రక్రియ కేవలం వినోదాన్నందించే సాధనంలా కాకుండా మానవ మేథస్సుని ఇనుమడింపజేసే సాధనంలా చూడడంలో వుపయోగపడతాయి. సినిమాలు తీయడంతో పాటు వాటి గురించి విశ్లేషించడం కూడా సినిమా అభివృధ్ధి చెందడంలో ఎంతో దోహదం చేస్తాయి.

అలాగే సినిమాలు తీసే దర్శకులు కూడా ఒక్కోసారి తాము చూసిన, తీసిన సినిమాలను విశ్లేషిస్తూ రాసిన వ్యాసాలు ఇప్పుడు వెలకట్టలేని గ్రంథాలుగా మనకి లభ్యమవుతున్నాయి. ఉదాహరణకు సత్యజిత్ రే వ్యాసాల సంపుటం “Our Films – Their Films” అయినా, Alfred Hitchcock తో Francois Truffaut చేసిన ఇంటర్వ్యూలతో కూడిన పుస్తకమైనా, Andrei Tarkovsky రచించిన Sculpting in Time అనే గ్రంథమైనా సినిమా అనే ప్రక్రియకు పవిత్రతను చేకూరుస్తాయి.

ఒక దేశం యొక్క సినిమాలలో మార్పు రావడానికి ఇలాంటి విశ్లేషణా వ్యాసంగాలు ఎంతగానో ఉపయోగపడతాయని నా అభిప్రాయం. ఇప్పుడిప్పుడే మన దేశంలోనూ ఇలాంటి ప్రయత్నాలు ముమ్మరమౌతున్నాయి. www.passionforcinema.com అనే website ఈ మధ్యనే సినీ ప్రముఖులను, ప్రేక్షకులను, విశ్లేషకులను ఒక చోటికి చేర్చే ప్రయత్నంలో దాదాపు సఫలం కాగలిగింది. మూస సినిమాల ఒరవడిలో కొట్టుకుపోతున్న మన సినీ పరిశ్రమను రేపటి రోజున ఇలాంటి ప్రయత్నాలే కాపాడతాయని నా ధృఢమైన నమ్మకం.

(నానాటికీ దిగజారిపోతున్న తెలుగు సినిమాకు పునరుజ్జీవం కల్పించాలని ప్రేక్షకులకు మంచి సినిమాల గురించి పరిజ్ఞానం కలుగచేసే ప్రయత్నంలో వ్యాసాలు రాస్తూ, తెలుగు సాహితీ ప్రపంచంలోని ఆణిముత్యాలను సినిమాలుగా తీసి తెలుగు సినిమాను ప్రపంచ స్థాయికి తీసుకెళ్ళాలనే ఉద్దేశంతో, మంచి సినిమా తీయడం ద్వారా ప్రేక్షకుల ముందుకు రావాలని కలలు గంటూ తన కలలను త్వరలో తెరకెక్కించే ప్రయత్నంలో వున్న వెంకట్ ప్రస్తుతం ఇంగ్లాండ్ లో సాఫ్ట్‌వేర్ ఇంజనీర్‌గా పని చేస్తూనే పొద్దులో సినిమా శీర్షిక నిర్వహిస్తూ మరియు తన సొంత వెబ్‌సైటు http://24fps.co.in లో కూడా సినిమాల గురించి రాస్తున్నారు.)